Wong Jawa Ngrampungi Masalah

Ing kitab primbon Betaljemur Adammakna ana tulisan, “Tilaran pangandikanipun swargi Bapak Soemodidjijo ingkang kaserat piyambak saderengipun gerah, kados ing ngandhap punika:

Sarehning tindakipun manungsa sampun boten cocog kaliyan dhawuhipun Gusti Allah, ingkang kapacak wonten ing sadaya kitab, ungelipun makaten: ‘Tresnaa maring sapadha-padhaning tumitah dikaya tresnane marang awake dhewe’. Lah sumangga anggenipun sami ngraosaken. Amila saking punika, jaman ingkang badhe kalampahan, sarehning manungsa tindakipun sampun boten gadhah perikamanungsan, badhe wonten pambersihan ingkang langkung ageng tinimbang ingkang sampun.”

Bapak Soemodidjojo seda tanggal 9 September 1965. Dene tulisan kuwi mau kapacak ing Kitab Primbon Betaljemur Adammakna cap-capan kaping 45 wulan Oktober 1980.

Saben ana kedadeyan minangka gaibing alam, kita manungsa tansah takon geneya alam (kaya) nesu? Mangka nesune alam wis dianggep padha karo wujud dukane Allah. Banjur apa dosane manungsa iki? Nalika manungsa paham mungguh tingkah polahe dianggep akeh kang padha rusak, yen ana ombak gedhe gumulung nguntal kapal engga kerem, gunung mbledhos, angin barat ngrusak padesan, banjir bandhang, manungsa banjur rumangsa lan takon apa dosane. Nanging tumindake saya murang sarak. Mesjid, greja, klentheng, pura saya akeh lan saben wayah para ngulama lan da’i padha aweh pepadhang marang umate, ewadene kaya-kaya cacahe sing murang sarak ngluwihi cacah jiwane pendhudhuk.

Alas-alas dadi gundhul, jerite wong cilik ora dirungokake dening para pemimpine. Lembaga-lembaga pemerintahan sing mesthine kudu sinergi amrih aspirasine rakyat lumaku lancar padha cecongkrahan. Wusana alam nesu maneh. Lindhu gedhe lan tsunami, banjir bandhang lan tanah longsor mujudake dukane Allah luwih seru. Wong-wong akeh sing ngakoni benere dhewe. Marang liyan mung pinter nyalah-nyalahake. Kahanan kaya angel dipurih becike!

Kaya-kaya wis padha ora Jawa, endi sing pepenginan pribadi lan endi gegayuhan bangsa angel dibedakake. Wis padha ora Jawa marang skala prioritas utawa ambeg paramaarta. Apa kahanan kaya iki sing diarani wong Jawa kari separo?

Tembung Jawa iku tegese ngerti, paham, karep, utawa maksud, tujuan. Ing jaman iki kaya-kaya wong sing Jawa, lire ngerti maca tandha jaman banjur sarana kawenangane rila ngurbanake kepentingan pribadi kanggo nggayuh butuhing bebrayan, bangsa, lan negara, wis langka anane. Wong Jawa sing dikarepake yakuwi wong sing paham marang sangkan-paraning dumadi, kaya piwulang mungguh urip ing alam donya iki mung sedhela, mung saperlu mampir ngombe. Tujuan sing adoh lan langgeng merlokake sangu budi pekerti luhur.

Pengamat sosial Mohamad Sobary ngarani wektu iki ana doracara alias kebohongan werna telu. Ujare: ulama, umara, lan wong sugih iku mujudake pilar telu kang nyangga keadilan lan bebener. Sacara simbolik katelune iku mujudake penjaga lawang neraka. Pamrihe supaya ora ana wong siji-sijia sing mlebu mrana. Ulama, umara, lan wong sugih, ngayomi bebrayane.

Dalil moralistik-ideal cetha ngandhakake, yen golongan telu kuwi becik, bebrayane uga becik. Ulama minangka tuladhane akhlak mulya lan pangilon, bebasan: wong pinter dadi paran pitakon. Wong wicaksana sumbere fatwa. Nanging geneya saiki akeh ulama melu rebutan kursi lan rumaket karo implikasi jahiliah-e? Iki ngrusak morale umat.

Umara, sing nyekel kendhali uripe bebrayan lan negara, kudu ngemban watak amanah lan jujur. Ora bingung golek kalungguhane dhewe, kanthi nerak risiko doracara, zalim, lan nistha.

Wong sugih manggul tugas santun (etis) lan sosial minangka dermawan, kaya tuladha ing ndalem sastra, mungguh sing sugih bandha dadi paraning paminta. Mulane kena supatane Kang Maha Kuwasa, wong sing ndhelikake bandhane amarga wedi digugat jeksa.

Ning pilar tetelune kuwi pranyata doracara. Akeh ulama ora perduli karo kebrobokan morale umat bebrayane. Panguwasa sumpah ngemban amanat rakyat, nanging ora bisa melu ngrasakake nasibe rakyat. Wong sugih akeh sing memba wong sangsara, nganggo kaos lan sandhal utawa sepatu murahan (kanggo ngoncati proposale wong njaluk sumbangan).

Iku kabeh gambaran kahanan jaman iki. Kanggo aweh pituduh sarta piwulang marang umat manungsa mungguh kanggo ngrampungi masalah iku diperlokake “wong Jawa”, yakuwi wong sing paham, ngerti marang Jawane (karepe lan butuhe) bebrayane. Kanggo ngrampungi ruwet-rentenge bebrayan bangsa lan negara kita iki butuh ulama, umara, lan wong sugih sing Jawa, sing paham, ngerti marang amanat panandhange rakyat. Jawa marang tujuan madege bangsa lan negara iki yakuwi nggayuh bebrayan sing adil lan makmur, ora rebutan panguwasa lan rejeki kaya jaman saiki.

Ature: Anie Soemarno
http://jayabaya.wordpress.com