Kapan Basa Jawa Rineksa? (1)

26 April, 2006

Tulisan ngenani nasibe Basa Jawa satemene wis asring kapacak ing kalawarti lan ariwati pirang-pirang. Malah kalawarti kita JB kinasih iki uga wis wola-wali olehe macak tulisan kang wose pisambat bab saya mungkrete papan sarta kalodhangan kanggo Basa Jawa. Saengga kang rinasa dening para nupiksa mung saur rembug, dudu cancut gumregut. Lire, senajan kahanane Basa Jawa iku wis cetha yen kalungguhane/papane nelangsa, nanging sing dadi underaning rembug nganti dikongresake rambah kaping telu tur prabeyane akeh ngebreh, amung manut teorine sing padha nguja gagasan. Mungguh kepriye cak-cakane, ora gupuh ora aruh. Bab sing kaya ngono kuwi satemah juntrunge malah kena kanggo bahan rembugan maneh, kang tundone banjur kongres maneh – kongres maneh. Mangka satemene sing paling ndheseg dibutuhake iku dudu kongres, nanging pangrewes murih kalungguhane Basa Jawa sangsaya teges!

KANGGO NDHASARI PRIBADI

Dadi cethane senajan kongres iku perlu, nanging dening bebrayan ora dibutuhake yen ora bisa dirasakake asil nyata kang ana sesambungane karo wulangan Basa Jawa ing sekolahan. Mula awewaton kasunyatan iku, iba becike yen kongres iku aja mung kandheg ing canggih. Alias sing dirancang ora kepanggih! Jalaran senajan sing dituntut dening Kongres Basa Jawa iku kaya-kaya mathis banget, yaiku supaya wulangan Basa Jawa melu dienggo nemtokake munggah/lulus-orane siswa, nanging yen tanpa dikantheni guru kang dhemen tumemen, ora mokal tuntutan iku bakal dipinangkani kanthi cara guru ngundhakake bijine muride. Dadi ora merga ngrasa kepradhah banjur tumuli gumregah ngetrepi marang apa kang kajibah. Iya karana satuhune gurune dhewe uga ora mumpuni ing bab mau. Kepriye bisa matrap muride yen gurune dhewe ora kaconggah?

Basa Jawa bakal nyata saya apik nasibe sauger dipapanake kanggo ndhasari pribadine siswa-siswi. Lire Basa Jawa dibalekake maneh kalungguhane minangka basa pengantar kanggo menehake wulangan ing TK sarta SD klas siji lan klas loro. Karana yen dieling-eling, nasibe Basa Jawa nelangsa wiwit nalika wulangan kanggo klas siji lan klas loro SD sing sakawit nganggo pengantar Basa Jawa, diganti nganggo Basa Indonesia. Pase wiwit ajaran taun 1975.

Sadurunge taun iku guru anggone marahi maca-nulis (lan mulang materi liyane) marang muride klas siji nganggo Basa Jawa, kanthi ngeja n-i = ni, ni-ni = nini, lan sateruse. Semono uga basa kanggo mulang bocah klas loro SD uga isih Basa Jawa. Bareng munggah klas telu lagi diwulang Basa Indonesia. Nanging wiwit taun 1975 iku basa pengantar kanggo mulang klas siji lan sateruse wis langsung Basa Indonesia. Semono uga buku kanggo ajar maca-nulis klas siji kang maune kanthi ngeja ni–ni = nini disuwak, diganti: ini budi lan sapanunggalane.

Iya wiwit wektu iku Basa Jawa saya kasisih. Jalaran kasuwake Basa Jawa kang kanggo mulang klas siji sarta klas loro SD ndayani wong tuwane bocah-bocah banjur padha migunakake Basa Indonesia kanggo basa pacelathon ing padinan. Awit petunge, kanthi migunakake Basa Indonesia kanggo caturan padinan, njalari si bocah dadi lanyah lan kulina karo Basa Indonesia, saengga nalika mlebu sekolah wis langsung mudheng marang piwulang kang ditampa.

KAPITUNAN GEDHE

Kabeh mau ndayani Basa Jawa saya ringkih lan kasisih.Yen kita tlesih, kita tumuli bisa nguningani lamun kita bakal ketaman kapitunan gedhe. Awit kanthi ngulinakake mung nganggo Basa Indonesia thok, kita mesthi bakal kepaten Basa Jawa kang dadi peranganing jatidhiri kita. Kamangka becike kapribaden iku tetep ngugemi wutuhing jatidhiri. Ora kok malah ngilari jatidhiri!

Sabanjure kanthi ora mapanake Basa Jawa minangka basane dhewe kang kudu diajeni sarana dileluri, iku padha karo lumuh ing unggah-ungguh, amarga Basa Jawa iku mujudake basa kang wutuh ing bab unggah-ungguh. Saliyane iku, kanthi mung migunakake Basa Indonesia lan nyingkur Basa Jawa, padha karo nyuda kasugihaning tetembungan (perbendaharaan kata-kata)-e bocah. Amarga Basa Jawa iku sugih banget tetembungan. Saking sugihe, akeh tembung-tembung Jawa sing ora ana tembunge ing Basa Indonesia. Kamangka murih teteh caturan nganggo basa pirang-pirang, kejaba lumantar kursus uga diwiwiti srana kulina sugih tembung.

Ateges salah sijine cara mikukuh kalungguhane Basa Jawa yaiku kanthi migunakake kanggo caturan padinan, cilike tumrap kulawarga, munggahe dibalekake maneh kanggo srana mulang klas siji lan klas loro SD. Iku ora mitunani nanging destun mikolehi.

Lan kabukten kanthi mapanake Basa Jawa sacara samesthine, subasitane wong anom marang wong tuwa, kalebu murid karo gurune uga luwih becik. Apa maneh yen katitik saka jaman kawuri, yaiku nalika embah-embah kita padha sekolah, senajan diwulang Basa Landa lan Jepang, malah ora sithik uga sing diwulang Basa Inggris, nanging tetep ngopeni lan ngrumat Basa Jawa.

Nanging nyatane para embah-embah kita uga ora rumangsa kareridhu nampa sakehing wulangan basa liya kanthi tetep migunakake Basa Jawa minangka basane dhewe sabecik-becike. Tur tetela embah-embah kita uga ora padha nengenake kabutuhan dhaerahe dhewe-dhewe. Malah gelar nyatane laire persatuan lan kesatuan uga saka embah-embah kita kang padha ngopeni lan ngrumati basa dhaerahe dhewe-dhewe.

Dadi yen ana panemu kang ngandhakake menawa pangrumating basa dhaerah iku marahi nyenyubur rasa kedhaerahan lan nyengkarake rasa persatuan apadene kesatuan, iku ora mathuk. Sing nuwuhake cecongkrahan nganti mbedhah persatuan lan kesatuan iku kaumbare paham politik kang ngandhemi yen mung pahame dhewe sing paling apik. Satemah ngorbanake liyan iku dadi kayadene kebutuhan.

Ora mokal uga kajongkenge Basa Jawa saka adeging sakawit karana kiprahing politik. Sebab kanthi ringkihing Basa Jawa, ateges ringkih uga tatananing unggah-ungguh. Tanpa kaiket ing unggah-ungguh, sapa wae bisa tanpa rasa ewuh-pakewuh anggone nempuh marang kang kaanggep ora jumbuh!

Ature: Hastarahardja